اختلال شخصیت اسکیزوئید - Schizoid Personality Disorder - SzPD
تعریف کلی:
با الگوی فراگیر و پایداری از گسستگی از روابط اجتماعی و محدودیت در ابراز هیجانات مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، تمایلی به روابط نزدیک ندارند و ترجیح می‌دهند تنها باشند.
ویژگی‌های بالینی:
فرد اسکیزویید در یک کلام در پیله خودش زندگی میکند. در دنیایی که خودش برای خودش ساخته و کسی را به آن راه نمیدهد. مهم ترین ویژگی این اختلال انزوا و کناره گیری، شرکت نکردن در فعالیت‌های روزمره، اهمیت ندادن به دیگران و تمایل نداشتن به ارتباطات اجتماعی است. فرد مبتلا به این اختلال اغلب به فعالیت های انفرادی تمایل دارد، از فعالیت‌های کمی لذت می برد، دوستان زیادی ندارد و از نظر عاطفی و جنسی سرد است. او کسی را به خلوتش راه نمیدهد و دنیای ایده‌آلی در ذهنش دارد که تنها ساکنش خود اوست! بجز بستگان درجه اول، هیچ دوست صمیمی یا مورد اعتمادی ندارد. نسبت به تحسین یا انتقاد دیگران بی‌تفاوت است. گاه استعاره‌های غیرمعمول بکار میبرد، ممکن است شیفته اشیاء بی‌جان یا مفاهیم ماوراءالطبیعه شوند. چنین فردی ممکن است وقت عاشقی بسیار پرشور و حرارت باشد و برای به دست آوردن همسرش هر کاری انجام دهد اما به محض تصاحب، همه‌چیز برایش به حالت قبل برمیگردد و این بار حتی معشوقش را هم به خلوت خود راه نمیدهد. البته مردان اسکیزویید ممکن است هیچگاه ازدواج نکنند اما زن‌های مبتلا ممکن است به ازدواج با مردان پرخاشگر که خواهان چنین زن‌هایی هستند، تن دهند. این افراد دلبستگی بسیاری به حیوانات پیدا می‌کنند، اینها اغلب مجذوب مُدهای غذایی و بهداشتی (مثل گیاهخواری یا خامخواری) و نهضت‌های فلسفی میشوند. زندگی با چنین شخصی به معنی رکود و واپس زده شدن پی در پی است. به معنی داشتن یک زندگی سرد، تغییرناپذیر و انفرادی است. حتی اگر ظاهر زندگی، مشترک باشد.
ملاک‌های تشخیصی:
✔️عدم تمایل به لذت بردن از فعالیت‌ها: فرد به ندرت از فعالیت‌های روزمره، مانند غذا خوردن، سرگرمی‌ها، یا روابط جنسی، لذت میبرد. این بی‌تفاوتی حتی نسبت به موقعیت‌هایی که معمولاً لذت‌بخش تلقی میشوند، وجود دارد.
✔️بی‌تفاوتی نسبت به ستایش یا انتقاد دیگران: فرد به نظرات دیگران در مورد خود اهمیت نمیدهد و به ستایش یا انتقاد آن‌ها واکنش نشان نمیدهد. این ویژگی نشان‌دهنده عدم اهمیت دادن به روابط اجتماعی و بازخورد دیگران است.
✔️نادر بودن ابراز هیجانات یا واکنش‌های هیجانی محدود: افراد مبتلا به SzPD تمایل کمی به ابراز احساسات دارند. چهره آن‌ها ممکن است بی‌حالت باشد و در موقعیت‌های شادی یا غم، واکنش‌های هیجانی کمی نشان دهند.
✔️ترجیح دادن فعالیت‌های انفرادی: فرد ترجیح می‌دهد تنها باشد و از انجام فعالیت‌ها با دیگران اجتناب میکند. این شامل انتخاب شغل یا سرگرمی‌هایی است که نیاز به تعامل اجتماعی کمتری دارند.
✔️فقدان دوستان نزدیک یا روابط صمیمی: فرد به ندرت دوستان نزدیک یا شریک عاطفی دارد. روابط او با اعضای خانواده نیز معمولاً محدود و بدون صمیمیت عمیق است.
✔️بی‌تفاوتی نسبت به روابط جنسی: فرد تمایل کمی به روابط جنسی با دیگران دارد یا اصلاً علاقه‌ای به آن نشان نمیدهد.
✔️محدودیت در ابراز هیجانات و عدم توانایی در برقراری روابط نزدیک: حتی زمانی که روابطی وجود دارد، فرد قادر به برقراری ارتباط عاطفی عمیق نیست و هیجانات خود را به سختی ابراز میکند.
ریشه‌ها و عوامل مؤثر:
ژنتیک: عوامل ژنتیکی در بروز اختلال شخصیت اسکیزوئید نقش دارند، به ویژه در مواردی که سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی یا اختلالات مرتبط وجود دارد.
محیط و تجربیات دوران کودکی: تجربیات دوران کودکی، مانند غفلت عاطفی، عدم توجه به نیازهای عاطفی کودک، یا طرد شدن توسط والدین، می‌تواند در شکل‌گیری این اختلال مؤثر باشد. کودکانی که از نظر عاطفی نادیده گرفته میشوند، ممکن است یاد بگیرند که به احساسات خود و دیگران اهمیت ندهند.
تفاوت‌های عصبی-زیستی: برخی تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است تفاوت‌هایی در سیستم‌های دوپامینرژیک یا سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز افراد مبتلا به SzPD وجود داشته باشد که بر انگیزش و لذت تأثیر می‌گذارد.
پیامدهای روانشناختی:
به دلیل انزوای اجتماعی و فقدان روابط صمیمی، احساس تنهایی یا پوچی مزمن دارند
آن‌ها ممکن است در زمینه‌های شغلی یا تحصیلی که نیاز به تعامل اجتماعی بیشتری دارد، دچار مشکل شوند. به همین دلیل در مشاغلی که نیاز به تمرکز انفرادی و کمتر شدن تعامل با دیگران دارند، موفق تر عمل می‌کنند (مانند برنامه‌نویسی یا حسابداری).
درمان:
روان‌درمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به فرد کمک کند تا لذت بردن از فعالیت‌ها را بیاموزد و مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود بخشد. هدف اصلی، افزایش تدریجی علاقه به روابط و فعالیت‌های اجتماعی است.
دارو درمانی: دارو درمانی معمولاً برای درمان علائم همراه مانند افسردگی یا اضطراب استفاده می‌شود، اما تأثیر مستقیمی بر علائم اصلی SzPD ندارد.
درمان اختلال شخصیت اسکیزوئید معمولاً چالش‌برانگیز است، زیرا این افراد تمایلی به جستجوی کمک یا درگیر شدن در روابط درمانی ندارند.